Kreativna direkcija: Miguel Enamorado
Set dizajn: Gözde Eker
Kao poklonica muzeja i galerija, oduvek sam imala oko za lepe, svetlucave predmete i sluha za impresivne priče o fantastičnim, mitskim i vanvremenskim stvorenjima. Međutim, nisam do sada razmišljala o zmijama na ovaj način sve dok nismo počeli da se fokusiramo na lunarnu Novu godinu 29. januara 2025, koja je definisana po kalendaru kao Godina Zmije.
Izložba o Machu Picchu me je takođe podstakla na razmišljanje, doduše više sam provodila vreme diveći se zadivljujućoj simetriji kamenih blokova i arhitekturi planinskog neba, koje su dočaravali dronovi, nego o zmijolikom, čvrstom oroboros nakitu od srebra i zlata obmotanom oko ruku. Pa ipak, dizajnom nakita kroz vekove, umetnost, životinje i arhitektura neraskidivo su isprepleteni.
Eksplozivna popularnost zmija među vizuelnim i verbalnim pripovedačima kao metaforičkim protagonistima za ono što je zlo, zavodljivo i destruktivno prenosi se globalno kroz religije i kulture. Međutim, zapanjujuće je što su motivi zmija, kako u drevnim tako i u savremenim praksama izrade nakita, bezazleniji, simbolišući zaštitu i negu, životnu snagu i mudrost. Moć zmijskih vrlina ovekovečena u nakitu ne pokazuje znake jenjavanja ni u popularnosti savremenog sveta. Međutim, vratimo se prvo u rane andske civilizacije.
U drevnom Peruu, zmije su simbolizovale vodu, plodnost i regeneraciju. Obožavani posrednici između ljudi i bogova, životinje poput skromne zmije bile su poštovane od strane naprednog društva poput Inka na vrhuncu svojih inženjerskih, kosmoloških, arhitektonskih i filozofskih moći. Dr Jacob Bongers sa Univerziteta u Sidneju, antropološki arheolog specijalizovan za Peru, opisuje verovanje žitelja Anda u moć motiva zmijskog nakita u vezi sa morem, poštovanim područjem i bogatim resursom za ljude koji žive u planinama.
IKONA ZA SVA VREMENA
U današnje vreme, Bulgari nastavlja da iznova kreira svoju Serpenti kolekciju – prvi put lansiranu 1948. godine sa zlatnom narukvicom-satom sa četvrtastom glavom za brojčanik i telom koje je obmotano oko zgloba – ugrađujući zmijski dizajn u ogrlice, narukvice, prstenje i minđuše, sa nakitom za svaki dan poput Serpenti Viper narukvice, ali i vrhunskih komada nakita poput narukvice-sata Serpenti Misteriosi Secret cu-watch ukrašenog dijamantima i sa dva kruškasta smaragda. Bliska prijateljica iz Rima je prava obožavateljka ove zadivljujuće palete ukrasa za telo, nesumnjivo inspirisana radom dizajnera nakita tokom više milenijuma.
U starom Egiptu, zmije su simbolisale ponovno rađanje i zaštitu, iskopani masivni sarkofag od crnog granita u gradu Aleksandriji prikazuje zmiju koja se javlja u obliku boginje Izide. Žene, među kojima je Cleopatra najpoznatija, ukrašavale su se prstenjem u formi obavijenih zmija, privescima i nakitom oko ruku. Egipatski nakit je prizivao negujuću prirodu životinjske kosmologije sa snažnim fokusom na pozlaćene zmije, posebno kada su pronađene u grobnici faraona, koje predstavljaju kraljevstvo i besmrtnost i povezane su sa boginjama zmija poput Wadjet iz Donjeg Egipta. Druga životinjska figura, Anubis, bog balzamovanja sa glavom šakala, prikazana je kao ležeća statua koja čuva bogate riznice Tutankamona tokom njegovog putovanja u zagrobni život.
U drevnoj Pompeji, avgusta 79. godine nove ere, čitave porodice su pronađene žive zakopane prilikom bega od erupcije smrtonosnih gasova i pepela Vezuva, zbog teškog nakita koji su pokušali da ponesu sa sobom, jer je pogrešno verovanje u njegove zaštitne moći ometalo njihovo bekstvo. Debele, zlatne narukvice sa dvoglavim zmijama tom prilikom nisu odagnale nesreću, međutim za razliku od grešnih asocijacija na zmije iz biblijskih vremena, zmije su u rimskoj kulturi i dalje bile smatrane za duhovno oruđe koje donosi sreću.
U staroj Grčkoj, Atina, boginja mudrosti i rata, simbolizovala je neobičnu ravnotežu između spokoja domaćinstva i sukoba. Njena najpoznatija sveta životinja, zmija, simbolizuje mudrost, smrt i regenerativne moći zbog svoje sposobnosti da odbaci kožu, čineći navoje zmija amblemom starateljstva popularnog u grčkom nakitu, armlets narukvicama za nadlakticu, narukvicama i prstenovima. Na Tajlandu, Naga je mitsko zmijoliko stvorenje koje teži duhovnom rastu i povezano je sa vodom, plodnošću, zaštitom i prosperitetom, ono igra ključnu ulogu u budizmu i putovanju i težnji ka Bodisatvi. Zloglasni Naga prsten – sada komercijalizovan, kako u prodavnicama suvenira, tako i onlajn, inspirisan je legendom o dijamantu sa sedam boja i dragom kamenu sa sedam zrakova i može se napraviti od bakra, mesinga i zlata.
Ljubiteljke nakita sa simbolom zmije
Kada su u pitanju skorija vremena, obožavateljke nakita sa motivima zmija bile su kraljica Victoria, Elizabeth Taylor, Wallis Simpson i bivša državna sekretarka SAD i bivša ambasadorka SAD u Ujedinjenim nacijama Madeleine Albright. Četiri veoma različite, snažne žene razmetljivo i diplomatski su koristile simboliku zmijolikog nakita za isticanje svog značaja, zavodljivosti i raspoloženja među svojim obožavaocima, saveznicima i antagonistima. Godine 1839. kraljica Victoria je od svog voljenog princa Alberta dobila verenički prsten u obliku zmije, obmotane oko prsta, kao simbol večne ljubavi. Ovo je inspirisalo trend u Engleskoj, a kasnije i u Evropi, za nakit inspirisan zmijama u obliku prstenja obmotanih oko prstiju ili ukrašenih dragim kamenjem, fleksibilnih ogrlica, narukvica, broševa i minđuša. Viktorijanski nakit iz tog perioda (oko 1860) bio je stilizovan realističnim izgledom, tradicionalnim garnetom sa prigušenim zlatom i dekadentnim dodatkom dijamantske glave.
Mnoge od značajnih kolekcija nakita, uključujući i one Elizabeth Taylor i Wallis Simpson, u prvi plan svojih kataloga isticale su nakit sa zmijskim motivima. Današnji kolekcionari su njima podjednako oduševljeni kao i oni iz viktorijanskog doba pre više od sto pedeset godina. Od pravog Drevnog Egipta (Tutankamonovo zlatno svetilište prikazuje najstariji poznati uroboros) do holivudskog seta Cleopatre, ovaj globalno omiljeni dizajn zmije koja proždire svoj rep označava vreme, jedinstvo, ravnotežu i međusobnu povezanost.
Bulgarijeva Tubogas tehnika, korišćena pri izradi fleksibilne sat-narukvice, evoluirala je 50-ih i 60-ih godina dodatkom dragog kamenja i detaljnim zmijskim krljuštima – Taylorova je nosila jedan takav primerak tokom globalno ozloglašenog snimanja Cleopatre u Rimu, učvrstivši tako poziciju Bulgarija i asocijaciju na kolekciju Serpenti i podstičući međunarodnu privlačnost i dramu brenda, koja je oslikavala kako privatni život Taylorove, tako i njenu karijeru.
Albrightova je tokom svoje diplomatske karijere počela da koristi nakit, tačnije ukrasnu iglu sa zmijom, kao vid neverbalne komunikacije. Nakon što ju je iračka vlada uporedila sa zmijom, nosila je broš sa zmijom prilikom sastajanja sa iračkim zvaničnicima, čime je započela svoju praksu asertivnog korišćenja ukrasnih igala za prenošenje važnih poruka. Albrightova je sakupljala i nosila razne kostime, kao i antičke broševe sa životinjama, uključujući bube i leptire, što joj je omogućavalo da daje neverbalne, ali simbolične izjave. Na primer, nosila je životinje koje su mesožderi tokom teških dana, ilustrujući na taj način svoj pristup rešavanju teških diplomatskih pitanja, ali i iglu sa bubom prilikom otkrivanja ruskog uređaja za prisluškivanje u blizini svoje kancelarije, što je poslalo direktnu poruku njenim ruskim kolegama.
Od starog Egipta do Rima, preko knjige Postanja do današnjih dana, nailazimo na moć ne zmije, kojima je ukazano i poštovanje, ali koje su i oklevetane kroz istoriju. Zmija u rajskom vrtu se obično doživljava kao simbol đavola, koji nudi čoveku iskušenje, međutim ranije su zmijski motivi u Starom Egiptu simbolizovali kraljevstvo, a večnu ljubav i mudrost u Starom Rimu. Nosile su se kao privesci, slikane kao murali, pa čak bile i obožavane kao bogovi. Priča o Duginoj Zmiji koja se neprestano ponavlja celom putanjom australijske prve nacije je priča o stvaranju i regeneraciji i često se pojavljuje u umetnosti Aboridžina. Šarmirajući civilizacije vekovima, od drevnih kraljica do modernih filmskih zvezda, zmija koja presvlači svoju kožu simbolizuje sve – od transformacije do zaštite – što ovu vrstu čini idealnom za svevremenu privlačnost i trajno prisustvo na nakitu.
Autorka: KIM MCKAY
Foto: Profimedia, Adam Friedlander
